2022 yılı 4 Ekim…Basın organlarında 'kıyafetle ilgili kanun teklifi' veya ‘başörtüsü teklifi’ başlıklı haberler okudum. Bazı düşünceler/anılar hızla beynimde canlandı.
Kadının baş örtüsü gelişmekte olan ülkelerde (ör. Türkiye, İran, Tunus) dönemsel olarak sorun olmaktadır. Üniversiteli başörtülü bayanlar dönemin yasakçı zihniyetinden az çekmemişti. Yasaktan dolayı ‘beşerî sermaye ’de bayağı kayıp verilmişti.
Türk toplumu, devlet-millet ayrışmasını isteyen kamu görevlileri ve zihniyetlere rağmen bu süreci olgunlukla yönetti. Ancak başörtü sorununu farklı şekilde yaşayan bir diğer ülke var: İran.
Dahi bir matematikçi
Aryan Ülkesinde (İran) bu mesele olgunlukla sürdürülemiyor. Son yazımda İran’da modernleşme cabalarını çerçevesinde değişimi incelemiştim. Bunu okumanızı öneririm. İran’da kıyafet meselesinin beşerî sermayeye nasıl zarar verdiğinin en güzel örneği Meryem Mirzahani’dir.
1977 yılında başkent Tahran'da dünyaya geldi. Tahran’da üstün yetenekli öğrencilere hizmet veren bir kurumda öğrenim gördü. 1994 ve 1995'te ülkesinin matematik olimpiyat takımında yer aldı ve Dünya Matematik Olimpiyatı’nda altın madalya kazandı. 1999'da Tahran'daki Şerif Teknoloji Üniversitesi'nden mezun oldu. Lisansüstü çalışma için ABD’ye gitti, 2004'te Harvard'dan doktorasını aldı. 2004-2008 yıllarında Clay Matematik Enstitüsü ve Princeton Üniversitesi’nde görev yaptı. 31 yaşında 2008’de Stanford Üniversitesi’nde profesör oldu.
2014 yılında Güney Kore'nin başkenti Seul'daki Uluslararası Matematikçiler Kongresi tarafından verilen Fields Madalyası'na layık görüldü. Bu ödülü alan ilk kadın bilim insanı oldu. Başarısı İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından gayriresmî olarak kutlandı.
Ölümü sonrası
Büyük matematikçi olan Meryem Mirzahani henüz 40 yaşında göğüs kanserinden 14 Temmuz 2017’de hayatını kaybetti. (1977-2017). İran Cumhurbaşkanı Instagram hesabından başı açık fotoğrafını paylaşarak altında “Hüzünlü bir kayıp” yazdı. İran Cumhurbaşkanı’nın olumlu paylaşımı yanında İran Eğitim Bakanı, onun hem İran’da hem yeryüzündeki bütün kadınlar için bir övünç kaynağı olduğunu açıkladı ve herkesi onun için dua etmeye davet etti.
Fransa’nın en ünlü gazetesi Le Monde, çıkardığı derginin İran özel sayısının kapağını İranlı bu bilim insanına ayırmıştı
ABD Vatandaşı
İran, kadın matematikçisine ölümü sonrası saygısını göstermeye çalışmıştı. İran Cumhurbaşkanı Instagram hesabına onun başörtüsüz bir fotoğrafını koymuş; İran gazeteleri birinci sayfalarında onun başörtüsüz fotoğrafını yayınlamıştı. Dünyada da gerekli saygıyı gösterme gayreti vardı. Le Monde Dergisi’nin kapağında ise başı açık bir Meryem Mirzahani fotografı yer almıştı.
Ölümü sonrası tüm bu cabalar olumlu olmakla birlikte bazı gerçekleri değiştirmiyordu:
Birincisi; İran dışında başörtüsü kullanmaması (İran Devriminde 2 yaşında tamamen o kültürde yetişmiş) İran’dayken içselleştirmeden ‘kanun’ için kılık kıyafete uyduğunu ortaya koymaktadır.
İkinci gerçekse; özgeçmişinde milliyeti için İranlı yazsa da ABD vatandaşlık olduğudur. Böyle bir dehayı ülkesinde tutamayarak beyin göçüne sebep olmak gelişmekte olan ülkeler için oturulup derin derin düşünülmesi gereken bir meseledir.
Farklı ülkelerde başını açtırmak veya kapatmak için kadının kıyafetini “kanunla” düzenlemek gerekli mi? Aslında özgülükler esas alınsa zorlamaların hiç birine gerek kalmaz.
Önceki yazımda İran’ın yüzyılı bulan modernleşme cabalarının ağır aksak nasıl yürüdüğüne dikkat çekmiştim. Yanlış işleyen sistemler insan sermayesini öğütür durur. Aydınlanma sürdürülebilmek ister. Bu, kişiler ve toplumlar için geçerlidir. Sürdürmek, devam ettirmek; bir durumun, bir şeyin sürmesini, olmasını sağlamak anlamındadır. Aydınlanma yolunda adımlar adım gidilmezse iç çatışmalar ve sefalet kaçınılmaz sondur. Ne edip edip ‘değer bilen’ bir zihniyete kavuşmak zorundayız.
Son söz: Kendi aklını dahi kullanamayanlar karanlıktan çıkamaz.
