Sevgili okurlarım, başta öğrencilerin akademik başarısı olmak üzere insanın başarısı üzerine düşünme, inceleme yapma, farklı uzmanlığa sahip kişilerle bilgi alışverişinde bulunma ve deneyimleri paylaşma imkânım oldu…
Hiç şüphesiz bunlardan çok yararlandım ve hayatımda da deneme fırsatı buldum. Tecrübelerimi, çok sayıda kaynağın taraması ile elde edilen bilgileri ve konu ile ilgili düşüncelerimi İlmin ve Tecrübenin Işığında “Hayatta Başarının Anahtarları” başlığı altında bir kitapta topladım…
Zaman zaman yazılarımda insan başarısı üzerine etkili faktörleri bu köşede sizlerle paylaşmaktayım. Bu ay üniversitelerde ve MEB’e bağlı okullarda eğitim öğretim başlayacak. Şimdiden birçok aile ve eğitimci öğrencilerinin-öğrencilerin kendisi de- başarıları üzerine düşünmektedir…
Bu yazımda da başarı üzerine genetik ve çevre tartışmaları konusunda kitabımda yer verdiğim bilgilerin bir kısmını özetleyerek sizlere aktarmaya çalışacağım…
Görünen ve görünmeyen özelliklerimiz…
İnsan (Canlılar diye de okuyabilirsiniz) görebildiğimiz (fenotip) ve göremediğimiz (genotip) özelliklerden oluşur. Sahip olduğumuz genetik özellikler (Genotip) görünür özelliklerimiz üzerine de etkilidir.
Olmayan bir genetik özelliğin ortaya çıkması imkânsızdır… Tarlaya buğday ekip nohut almak mümkün değildir… Fıstık dikip portakal hasadı yapmak mümkün değildir…
O zaman markette gördüğümüz portakallar neden birbirinin aynısı değil?
Aynı evde, şehirde, adada ya da benzer yerlerde doğup büyüyen aynı şeyleri yiyip içen insanlar neden biri diğerinden farklıdır?
Neden farklıyız?
Bilim insanları canlılar arasındaki farklılıkların (varyasyon) nedeni sorgulanmakta ve cevaplar bulmaya çalışmaktalar…
Hemen cevap vermek gerekirse tüm canlılarda gelişimin (a) genetik yapı ve (b) çevre tarafından belirlendiği konusunda fikir birliği vardır…
Genetik, kalıtım bilimi anlamına gelmektedir. İnsanın bazı özelliklerinin (renk gibi) ortaya çıkmasında genetik yapı etkilidir. Ancak bireyin yetenekleri (bitkilerde verim) dolayısıyla başarı konusunda genetik özelliklerin tek başına değil çevre ile birlikte etki yaptığı, bilim insanları arasında ortak bir düşünce olarak daha fazla kabul görmektedir.
Çevresel faktörler, yeteneğin ortaya çıkması için önemlidir. Çevrenin canlıların gelişmesi (başarı diye de okuyabilirsiniz) iki yönlü etkisi vardır: Yeteneği geliştirebilir de köreltebilir de. Yukardaki örneği tekrarlarsak fıstık dikip portakal hasadı yapmak mümkün değildir ama fıstık dikerek kaliteli fıstık almak mümkündür…
Konu insanlar arasında farklılığa geldiğinde psikologların görüşlerine başvurmamız bilimsel bir değerlendirme için faydalı olacaktır… Eserini dikkatle incelediğim saygın bir psikolog olan Plotnik bu konuyu kitabında ayrıntılı şekilde incelemiştir.
Kalıtım-çevre…
Psikolojiye Giriş kitabında Plotnik (2009) ise kalıtım-çevre tartışması konusunda şunları söylemekte: “Kalıtımsallık, ikizler ve evlat edinilen çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, kalıtım-çevre tartışmalarına bir cevap sağlıyor. Kalıtımın zekâya (IQ) olan katkısı % 50 civarındadır.”
İlk tespit olarak kalıtım ve çevrenin eşit etki yapabileceği yönünde. Ancak açıklamasının devamını da kataralım:
“…Ancak kişinin IQ’su çevre şartları ile ne şekilde ilişkiye girdiğine bağlı olarak 10-15 puan (IQ re- aksiyon ranjı) değişebilir. Reaksiyon ranjı kişisel özelliklerin, becerilerin ya da IQ puanlarının çevresel faktörlerle girilen etkileşime bağlı olarak yükselebileceği ya da düşebileceği mesafeyi gösterir. Fakir çevrelerden gelen, zayıf eğitim imkânları olan ve düşük IQ’lu çocukların daha iyi eğitim imkânına kavuştuklarında IQ’larının artacağını savunuyorlar. Fakir ailelerde doğup orta sınıf aileler tarafından evlat edinilen çocuklar üzerine yapılan araştırmalardan elde edilen veriler çevresel faktörlerin zekâ gelişimine katkısı olduğu sonucuna varıyor.”
Konuyu çok fazla uzatmadan bilim insanları genetik-çevre tartışmalarında özet olarak şunu söylemektedir: Çevre genetik özelliğin yoğunluğunu ve gelişimini tespit eder. Uygun çevre olmadan potansiyel (genetik özellik) ortaya çıkmayacaktır. Yani uygun toprağa (tohum yatağına) ekilmeyen uygun ortamda (iklimde) bulunmayan tohum gelişemez…
Bu konuya gelecek yazılarımda devam etmek üzere sağlık ve huzur dilerim…
