Düşünün ki binaların yıkıldığı, insanların topluca yok olduğu bir şehirde yaşıyorsunuz ve her şeye rağmen toparlanıp yeniden ayağa kalkmak zorundasınız. Peki, sadece binaları yeniden dikerek mi ayağa kalkacağız? O binalarda yaşayacak insanların sanata, bilime, kültürel gelişime de ihtiyaçları yok mu? İşte tam da bu noktada şehirde gelişen sanatsal, bilimsel tüm alanlar bizi motive ediyor. Bunlardan biri de bilim insanı Entomolog Prof.Dr. Mahmut Murat Aslan’ın otuz beş yıl boyunca farklı ülkelerden toplayarak muhafaza ettiği yaklaşık dört bin beş yüz tür böcekle açmış olduğu böcek müzesi. Şehirde yaşayanlar, Kahramanmaraş’ı gezmek için gelenler bu nadide müzeyi görmeli derim.
Prof.Dr. Mahmut Murat Aslan, aslen Gaziantepli, Adana’da büyümüş ama artık kendini Kahramanmaraşlı hissedecek kadar bu şehire hizmet etmiş, değer katmış biridir. Akademik kariyerine destek verdiği öğrencileri pırıl pırıl, onlara başarının sırrını öğretmiş. Laboratuvar ortamlarında adeta küçük bir aile kurmuşlar, öğrenci hoca ilişkisinden ziyade baba evlat gibiler.
Kimi zaman bir çiçeğin yaprağında, kimi zaman bir toprağın derinliklerinde sessizce süzülen, kanatlarında doğanın sırrı, ayak izlerinde yeryüzünün tarihi saklı mikro kozmosun kapılarını aralayan etkileyici varlıklara hayatını adamış olan bir bilim insanının izinden yürüyoruz. Prof.Dr. Mahmut Murat Aslan’nın kendi ağzından doğanın fısıltısını dinlemek keyifli olacaktır.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; Saygıdeğer hocam, öncelikle bu büyülü dünyanın kapılarını bize açtığınız için teşekkür ederim. Kapıdan bakmak bile heyecan verici. Bize kendinizi kısaca tanıtır mısınız?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Kahramanmaraş Sütçü İmam üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü öğretim üyesiyim. Lisans eğitimimi Çukurova üniversitesinde, mastırımı yine aynı üniversitede Bombus Arıları üzerine yapmaya başladım, Belçika’da bu arıların taksonomisi üzerine eğitimimi aldım. Doktoramı Çukurova üniversitesinde yaptım.1997 yılından bu yana Kahramanmaraş’tayım.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; Böcek müzesi fikri nasıl gelişti? Süreç nasıl ilerledi?
PROF.DR. M.MURAT ASLAN; Buraya ilk geldiğimde öğrencilerimle topladığımız böcekleri muhafaza etmek için böcek dolapları yaptırdım. Yaklaşık sekiz yıl önce bir proje verdim üniversitemizin desteği ile stero mikroskop ve ekipman aldık. Böceklerin hangi familya, takım, tür, grup olduğunu incelerken aynı zamanda da biriktirdik. Bu projeyi verdiğimizde üniversitemiz bizi destekledi, bütçe verdi. Böylece ekibimle birlikte müzeyi açmaya karar verdik.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; İnsanların bilmediği ama sizi çok etkileyen böcek davranışı ne oldu?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Böceklerdeki rekabet, savunma için ölü taklidi yapmaları, beslenmek için diğer canlıyı nasıl savunmasız hale getireceklerini bilmeleri çok ilginç.Örneğin, çekirgeler diğer bir çekirgeyi yakalayıp yemek için önce sıçramasın diye arka bacağına saldırır. Kın kanatlı böcekler savunma için ölü taklidi yapar.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; İklim değişikliği, küresel ısınma ve habitat kaybı gibi faktörler böcek popülasyonlarını nasıl etkiliyor? Bu değişimler daha büyük ekosistem dengesizliklerine yol açabilir mi? Ya da kapıda olan bir tehlike var mı?
PROF.DR. MAHMUT MURAT ASLAN; Küresel ısınma, iklim değişikliği günümüzün popüler konularıdır. Küresel ısınma diğer canlılara zarar verirken böceklere de zarar veriyor. Ekosistem içinde canlıların birbirleriyle olan etkileşimini olumsuz etkileyeceği için ciddi hasarlar olacak. Dünyada şu an her gün birkaç canlı yok oluyor. Habitat kayıpları dünyanın düzeninde ciddi sorunlar yaratacaktır.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; Türkiye’de son yıllarda yapılan entomolojik çalışmalar hangi alanlarda yoğunlaşıyor? Yerel ölçekte yürüttüğünüz veya takip ettiğiniz dikkat çekici projeler var mı?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Biyolojik mücadele üzerine çalışıyoruz ,yani zararlı bir organizmaya karşı faydalı bir organizmayı kullanılarak onu baskı altına alıyoruz. Aynı zamanda ekibimle biyoteknik mücadele üzerine de çalışmalarımız var. Böcek sistematiğine de önem veriyoruz. Yaptığımız birçok proje var. Kahramanmaraş birçok ekosistemden, yükseltilerden oluştuğu için ürün çeşitliliği bol. Bu ürünler üzerine otuza yakın uzun ölçekli, kısa ölçekli projelerimizin yanında Nato, Tübitak ve Üniversite projelerimiz de oldu. Küresel ısınmayla birlikte değişimler oluyor. Barajların kurulması, sıcaklıkların ve nemin artması sonucu oluşacak sıkıntıları önlemek için ciddi biyolojik ya da biyoteknik mücadelenin yapılması gerekmekte.
EĞİTİMCİ YAZAR; Tarımsal zararlılarla mücadelede entomolojinin sunduğu biyolojik yöntemlerin önemi nedir? Kimyasal ilaçlara alternatif olarak hangi stratejiler öne çıkıyor?
PROF.DR. M.MURAT ASLAN; Biyolojik, biyoteknik, entegre mücadele yöntemlerine entomolojik olarak baktığımızda canlıların davranış fizyolojik özelliklerini bozmak suretiyle bunları baskı altına aldığını görmekteyiz. Bunun yanında canlıları ortak bir alanda göz önüne alıp ona göre mücadele etmek lazım.
Kimyasal mücadeleden artık vazgeçilemez bir duruma gelinmiştir. Bununla birlikte entegre, biyolojik ve biyoteknik mücadele yöntemlerini biz de uyguluyoruz ve arazi çalışmalarımızla , laboratuvar çalışmalarımızla destekliyoruz.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; Keşfettiğiniz veya araştırmasına katıldığınız yeni bir tür oldu mu? Yeni türlerin sınıflandırılması ve belgelenmesi süreci nasıl gelişiyor?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Kahramanmaraş ilimizde Dünya için yeni dört böcek türü bulduk. Birincisine oğlumun ismini vrdim Pseudotorymus hasanberkayi, ikinci böceğe şehrimizin ismini verdim Microdontomerus kahramanmarasensis, üçüncü böceğe rahmetli annemin ismini verdim Otiorhynchus halimeae. Dördüncü türümüz Trichoferus pistacivorus. Hala Polonyalı araştırıcı Piotr Z.Bialooki ile makale düzeyinde bulduğumuz türler de var. Bunları dünya böcek faunasına sunuyoruz, Kahramanmaraş’ı çalışmalarımızla dünya literatürüne sıkça girdiriyoruz.
Yeni türlerin sınıflandırılması hakkında şunları söyleyebilirim; yeni bir böcek bulduğumuzda takımına, familyasına kadar iniyoruz. Daha sonraki süreçte, taksonomik katagorilerde cins , tür düzeyine inmeye çalıştığımızda ciddi zorluklar yaşıyoruz. Bunun için yurt dışı dâhil konunun uzmanlarını buluyoruz. Bu böcekleri teşhis edip edemeyeceklerini soruyoruz, bize yardımcı olacaklarsa gönderiyoruz. Eğer yeni bir tür ise bize çoğunlukla bilgi veriyorlar. Bundan sonra o araştırıcıyla makaleyi yapıyoruz. Daha sonra bulduğumuz böcek zoobank denen sisteme iban numarası gibi kotlama yapılarak giriliyor. Ve dünyaya yeni kazandırdığımız tür artık banka hesabı gibi hesapta duruyor.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; iklim değişikliği, artan kentleşme ve tarımsal faaliyetlerin böcek türleri üzerindeki etkileri ile ilgili araştırmalar oldukça dikkat çekici. Bu konuda siz neler gözlemliyorsunuz?
PROF.DR. MURAT ASLAN; Çarpık bir kentleşme var, birçok canlının yaşadığı yerlere binalar yapılıyor. Bu sebepten canlı kayıpları oluyor. Depremde biz sadece insanları kurtarmaya odaklandık ama bu canlılar da önemliydi.
EĞİTİMCİ YAZAR; Kahramanmaraş’ın iklimi ve doğası adeta bir doğal araştırma laboratuvarı gibi değil mi?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; İlk geldiğim yıllarda Kahramanmaraş bozulmamış ekosisteme sahipti. Yapılaşmanın artması, barajların artması, insanların tarım şeklinin değişmesiyle birlikte ciddi olarak ekosistemde bozulmalar oldu. Şehirdeki artan ilaç bayisi sayısı bunun ispatıdır. Kahramanmaraş tabiatıyla çok önemli bir bölge. Yurt dışından da araştırmacılar geliyor ve tarım bakanlığı izniyle birlikte arazide çalışmalar yapıyoruz. İncelenmesi gereken bir coğrafyada yaşıyoruz.
KADRİYE KIRDÖK; Bugüne kadar çalıştığınız veya keşfettiğiniz en ilginç böcek türü hangisiydi. Bu türün sizi etkileyen yönü neydi?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Bir çok böcek türü beni etkiledi ama en ilginci yüksek lisans çalışmam olan Bombus Arıları‘dır. Halk arasında eşek arısı, dana arısı, kızıl arı diye bilinir. Bunların en güzel tarafı çöplükte, toprak altında, çatıların arasında yaşayabilmeleri. Bombuslar’ın doğaya çok büyük katkıları var. Bu arıların yarı sosyal yaşamları beni etkiliyor. Bunlar yarı sosyal böcekler ve çok güçlüler. Ciddi koloni düzenleri var ve her tür bitkiyi ve çiçeği ziyaret ederler.
KADRİYE KIRDÖK; Günümüzde genetik analiz, mikroskobik görüntüleme, yapay zeka gibi yeni teknolojiler entomoloji alanına nasıl bir dönüşüm sağlıyor? Entomoloji biliminin geleceği sizce hangi yönlere evrilecek? Sizler bu imkanlara sahip misiniz?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Farklı coğrafyalara yeni zararlılar girmeye başladı, bu canlılara karşı önlem alabilmek için tür düzeyinde isminin bilinmesi gerekiyor. Bunun için de klasik entomoloji ve moleküler çalışmalar yapılması lazım.
Üniversitemizde moleküler düzeyde çalışmalar için birçok olanağa sahibiz. Daha fazla ekipmana elbette ihtiyacımız var. Üniversite ihtiyacımız olan ekipmanı sağlıyor. Kullanma da sıkıntımız var, hocaların bu konuda paylaşımcı olmaları gerek.
EĞİTİMCİ YAZAR KADRİYE KIRDÖK; Son olarak entomolojiye ilgi duyan gençlere neler tavsiye edersiniz?
PROF.DR. M. MURAT ASLAN; Öncelikle entomoloji çalışmak isteyenler ciddi bir kütüphane alt yapı bilgisi oluşturması gerek. Çünkü temel ve teorik bilgileri edinen araştırıcıların doğaya ve diğer canlılara bakış açısı değişir. Bu nedenle hep söylüyorum okuyun.
KADRİYE KIRDÖK; Böceklerin o büyülü ve gizemli dünyasına azıcık da olsa girip keşfetmemizi sağladınız. Ayrıca şehrimize kazandırdığınız bu güzel müze için öncelikle size ve ekibinize teşekkür ediyorum.
