Bir akademisyen olarak “Gıda Fiyatları Neden Artmakta?” başlıklı/konulu popüler ve bilimsel makale hazırladım. Son günlerde başta meyve-sebzeler olmak üzere tarımsal ürün fiyatlarının yüksek olması yine tartışılmaktadır. Geçen yıllarda soğan, patates ve sarımsak fiyatlarının yüksek olması çokça tartışılmıştı. Bu yıl ise tartışmalarda sembol sebze biber olarak karşımıza çıktı.
Bu tartışmalarda konunun tarafları olayın bir tarafından baktıklarından kendilerini haklı görmekteler. Sebze fiyatlarındaki artışı biraz daha geniş bir bakış açısıyla değerlendirelim. Değerlendirmemize önce biber üretimi ile başlayalım.
Biber
Ülkemizde toplamda yılda 2.64 milyon ton biber üretilmektedir. Türkiye biber istatistiklerine bibere (a) salçalık (kapya), (b) dolmalık, (c) sivri ve (d) çarliston olarak yer verilmektedir. Bu biber gruplarının sırasıyla 2020’deki üretimleri (a) 1.291.091, (b) 389.957, (c) 838.890 ve (d) 116.967 tondur. 2021’de ise (a)1.445.275, (b) 420.918, (c) 1.064.633 ve (d)160.469 ton olarak gerçekleşmiştir. 2021’de 2020’e göre üretimde yüzde 11.9, 7.9, 26.9 ve 37.2 artış vardır. Anlayacağınız üretimde bir sorun gözükmemekte.
Biber üretimin yüzde 25’i seralarda gerçekleştirilmektedir. Türkiye örtüaltı üretiminde biber yüzde 10 paya sahiptir. Biber üretiminin geriye kalan yüzde 75’i ise açıkta (tarlada) temmuz-ekim arasında (4-5 ay) piyasaya arz edilmektedir. Fiyatı artış ve azalışlarını anlamak için bu dağılımın dikkate alınması zorunludur. Bol ürün arzı fiyatlarda düşüşe tersi ise azalışa neden olmaktadır.
Neden artıyor?
Devlet tüketiciyi belli ölçüde koruma gayreti içerisindedir. Türkiye’de Uzun vadeli verilere göre özellikle reel fiyatların tüketici lehine olduğunu söylemek mümkündür. Kısa vadede ise manav fiyatlarındaki (nominal fiyatlar) artış önemsenecek durumdadır. Bununla birlikte tüketicilerin gelirlerinin reel artıp artmadığını sorgulamaları da gerekir.
Meyve-sebze fiyatlarındaki artış fazla sayıda faktörün etkisi altındadır. Bunlar arasında önemli olanları kısaca inceleyelim:
Birinci faktör mevsimselliktir: Meyve ve sebzede turfanda veya sera ürünleri nedeniyle mevsimsel fiyat dalgalanmaları ortaya çıkabilir. Nitekim yukarda da belirtiğim gibi biber örneğinde üretimin yüzde 25’i örtüaltında, yüzde 75’i açıkta (tarlada) yapılmaktadır. Bu oran arzın kış aylarında nasıl daraldığını gayet açık ortaya koymaktadır. Bundan sonraki aylarda bahar ve yaz mevsimi ile başta meyve ve sebzelerin bollaşması ve fiyatların ucuzlaması beklenilmelidir. Ama fiyat düşüşleri önceki yıllar kadar olmayacaktır. Resmi enflasyonun %60 civarında olduğu bir ortamda perakende fiyatları da buna uygun bir seviyede gerçekleşecektir.
İkinci faktör maliyetlerdir: Fiyat artışlarında maliyetler önemli faktördür. Gübre, enerji vd. girdi maliyetleri perakende fiyatların artmasına neden olmaktadır.
Biberin pazarlanması sadece üretimi ile bitmemektedir. Bu zincirde hasat, plastik poşetle ambalajlanma, taşıma, araçlara yükleme ve boşaltma, tekrar perakendeci noktalarına taşınma vs maliyet üzerine etkilidir.
Üçüncü faktör spekülatiftir: Bazı kişiler gerek ekonomik gerek siyasi amaçlı davranışlara yönelebilir. Bu amaçla depolama, az üretme vd. uygulamalara yönelebilir.
Manav fiyatlarındaki artış konusunu gelecek yazımızda da incelemeye devam edelim.
Son söz: Fiyat dalgalarsa da dengeye gelir.
