Eski tarım kitaplarında dikkatimi çeken bir hususlarda biri de bitkilere şekil verilmesi için “terbiye sistemleri” tabirinin kullanılmış olmasıdır. Bu alışkanlık hala sürdürülmekte olup modern tarım kitaplarında da “terbiye sistemleri” bir bölüm olarak yer almaktadır.
Immanuel Kant her ne kadar “İnsan eğitilmesi zorunlu olan tek yaratıktır” dese de ulu atalarımız bitki ve hayvan içinde bu kavramı kullanmayı tercih etmişlerdir. Bir yönü ile diğer canlılarda da eğitimden (terbiye, ıslah, şekil verme) söz etmek mümkündür.
Terbiye
Talim ve terbiye (öğretim ve eğitim) insan eğitimi için hala yaygın kullanılmaktadır. Arapça kökenli olan bu iki kelime eğitim (terbiye) ve öğretim (talim) anlamındadır. Eğitim (terbiye) çocukların ve gençlerin toplum yaşayışında yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine okul içinde veya dışında, doğrudan veya dolaylı yardım etme olarak açıklanmaktadır.
Diğer canlılarda da terbiye benzeri bir işlemden söz edilebilirse de insan için eğitim ölüm kalım meselesidir. Belki de Kant “zorunlu” derken bunu kastetmektedir. Yani insan için eğitim gerek yeryüzünde var olmak gerekse hemcinsleri arasında yok olmamak amacıyla giriştiği büyük bir mücadeledir. Albert Einstein da ulusun geleceğini eğitimde görenlerdendir: “Bir ülkenin geleceği o ülke insanlarının göreceği eğitime bağlıdır”.
İnsan için eğitim zorunlu (önemli) olduğuna eğitimde bazı kurallara uyulmalıdır. İnsanın eğitimi için derlediklerimden 10 önemli kuralı bazı düşünce insanlarının sözleri ile birlikte sizlerle paylaşacağım:
Temel Kurallar
1-Eğitim ailede başlar: “Eğitimin ilk ve en iyi merkezi evdir” (Samuel Smiles).
2-Asıl eğitim kendi kendini eğitebilmektir. Bir insan hayatın boyunca aldığın eğitimin üzerine hep yenilerini ekleyebilmelidir. “Her insanın iki eğitimi vardır: Biri başkalarından aldığı öteki ve daha önemlisi ise kendi kendine verdiğidir” (Albert Schweitzer).
3-Eğitime erken yaşta başlanılmalıdır: “Terbiye piyano eğitimine benzer genç yaşta alışılmazsa asla öğretilemez” (La Gou). Ulu atalarımızda “Ağaç yaşken eğilir” diyerek erken dönem eğitimine dikkat çekmişlerdir.
4-Eğitim yetenekleri üzerine yükselmelidir: “Terbiyenin gayesi insanlarda bulunan kabiliyetleri geliştirmektir” (Eflatun). “Eğitimin amacı doğuştan insanda var olan cevheri işlemek özü geliştirmektir” (Galiani). “Eğitimin temel amacı çocukları kendi yeteneklerinin bilincine vardırmaktır” (Erich Fromm).
5-Eğitim sadece ezberlemek değildir: “Eğitim kafayı geliştirmek demektir belleği doldurmak değil” (Mark Twain). Bu hususda gerekli olan ezberleme ile ezberci eğitim birbirine karıştırılmamalıdır.
6-Eğitimde asıl olan sorun çözme yöntemini öğrenmektir (/öğretmektir): “Eğitim görmüş bir kimsede ilk göze çarpan şey kafasının metotlu çalışmasıdır” (Calvin Coleridge). “Eğitim meyvenin kendisi değil bilgi ağacından meyve toplamaya yarayan bir merdivendir” (Bernard Shaw). “İnsanlara nereye gideceklerini söyleyip oraya nasıl gideceklerine kendilerinin karar vermesini sağlarsanız alınacak sonuçlara hayran kalırsınız” (General George Patton).
7-Eğitim düşünsel zenginlik yanında eylemle (davranışla) sonuçlanmalıdır: “Eğitimin asıl büyük amacı bilgilenmek değil eyleme geçmektir” (Herbert Spencer).
8-Eğitim insan yaşadığı sürece devam eden bir süreç olmalıdır: “Öğretim sınıfta biter fakat eğitim ancak hayatla beraber sona erer” (F. W. Robertson).
9-Eğitim bilgi, erdem ve bilgeliği (Hikmeti) birlikte kazandırmalıdır: “Bir insanı ahlaken eğitmeden sadece zihnen eğitmek topluma bir bela kazandırmaktır” (Thedore Roosevelt). “Yeteri derecede eğitime sahip olmalısın ki çevrendeki insanları gereğinden büyük görmeyesin fakat bilgeliği sağlayacak kadar da eğitimin olmalı ki onları küçük görmeyesin” (M. L. Boren).
10-Eğitim kendini tanıma yeteneği kazandırmalıdır: Kendini tanıyan alemi daha kolay anlayabilir. “İlim kendini bilmektir” (Yunus Emre).
Son söz: Eğitim en fazla insan olabilmek için gereklidir.
