Maraş’ın milli mücadele sürecinde birbirinden önemli birçok gelişme vardır. Bunlardan birisi de Çukuroba Camii’ne bomba atılması sonrası verilen toplu tepkidir. Olay, Bayrak Hadisesi kadar heyecan uyandırmasa da şehirde sinirleri germiş ve harekete geçilmesine sebep olmuştur.
16 Aralık 1919 günü akşam vakti Çukuroba Camiine Ermeniler tarafından bomba atılıp, müezzine kurşun atılır. Olay kısa sürede Maraş’ta infiale yol açar. Ertesi 17 Aralık günü Heyet-i Merkeziye üyesi ve 4.Şube Başkanı olan Evkâf Memuru İbrahim Evliya Efendinin girişimi ve teşviki ile Acemli Camiinde toplanan 447 Maraşlı ortak bir protesto bildirisine imza atarlar.
Perde arkasında Arslan Beyin olduğunda şüphe olmayan bu gelişme Bayrak Hadisesinden sonra Maraşlının ikinci toplu eylemi olarak tarihe geçerken, protesto metni Hariciye Nezareti üzerinden İspanya Sefaretine gönderilir. Amaç, Maraş’ta mütareke ahkâmına aykırı olarak gerçekleşen Ermeni eylemlerine boyun eğilmeyeceğinin ve gereğinin yapılacağının İspanya Sefareti eliyle protesto metninin barış görüşmelerinde İtilaf Devletlerine tebliğ edilmesidir.
Devlet Arşivleri Başkanlığında HR-SYS-02543.00005.014/20-21-22 numara kaydıyla bulunan ve 22 Aralık 1919 tarihiyle pullanıp gönderilen bu tarihi belgede özet olarak;
“Ateşkes hükümlerine aykırı olarak Maraş’ı işgal eden İngilizlerin yerine gelen Fransız komutanın; hükümet işlerini birlikte yürütmek için hükümetten daireler istediği, polis ve jandarma dairelerine müdahale edeceğini belirttiği, kaleden bayrağımızı indirterek heyecana sebep olduğu, onun yerine gelen General Keret’in de Fransız kuvvetlerini takviye ettiği, gelen kuvvet ve askeri malzemelerin mahalle aralarındaki kiliselere yerleştirilerek, memleketi bir harp sahnesi durumuna koyduğu ve memleketin bir kısım insanını cezalandıracağını beyan ettiği” belirtilir. Ayrıca; “Bu durumun şehri anavatandan ayırmak amacına yönelik olduğunun anlaşıldığı, esasen Wilson Prensiplerine de muhalif olan böyle bir düşüncenin asla kabul edilemeyeceği, hükümet ve zabıtaya müdahale edilmemesi, aksi halde mesuliyet kabul edilmeyeceği” belirtilmiştir.
Bu tarihi metnin devamında kaynaklarda sivil-memur ahaliden toplam 447 kişiye ait olduğu bildirilen uzunca bir toplu imza listesi mevcuttur. Belgedeki imzalarda meydana gelen silinme kaynaklı tahribat ve kâğıttaki katlanma sebebiyle tamamen veya kısmen okunabilen 408 Maraşlının ismi tespit edilebildi. O günün şartları itibarıyla büyük cesaret isteyen böyle bir metnin altına imza atabilmek asil hamiyet duygularının en tabii neticesidir. Bu sebeple bu belgenin özeti ile birlikte Maraş Milli Mücadelesinde vatanın selameti uğruna Ermeni ve Fransız tehdidini göz ardı ederek metne imza atan kahraman ecdadın isimlerini tarihe kaydettirerek rahmetle andırmak minnet borcumdur.
Maraş Milli Mücadelesinde Protesto Metnine İmza Koyan Hamiyetperver ve Kahraman Ecdad:
1-Nakibzade 2-Emirmahmudzade Hasan Hüseyin 3-Evkâf Müdürü İbrahim Evliya 4-Ulemadan Leblebizcizade Ali (Hafız Ali Efendi) 5-Mevlevi Postnişini (Selim Dede) 6-Şeyh Abdulcelilzade Ali Sezaî 7-Ulemadan İlyas Efendizade 8-Nakibüleşraf (Dayızade Muhammed Emin Efendi) 9-Maraş Müftisi (Tekerekzade Mehmed Tevfik Efendi) 10-Zülkadirzade 11-Kısakürekzade 12-Kocabaşzade 13-Çukadarzade 14-Şişmanzade 15-Hüdâyizade Tahsin 16-Hacı Dedezade Mehmed Hilmi Efendi 17-Maraş Belediye Reisi Bekir Sıdkı 18-Pazarcık Müftisi 19-Bayezıdzade Ömer 20-…….zade Faik 21-Hacı Hasan Beyzade 22-Veli Efendizade 23-Karakızzade 24-Kısakürekzade 25-Fatmalızade Derviş 26-Fatmalızade Abdurrahman 27-Cin Alizade Osman bin Ahmed 28-Küçük İmamzade 29-Saman Ağasızade 30-Berberzade Mehmed Nazmi 31-Zeliha Hocazade 32-Karcı Yahyazade Mehmed Ali 33-Kızağazade Ökkaş 34-Evliyazade İbrahim Evliya 35-Hocazade Ali İlmî 36-Karaküçükzade 37-Zülkadirzade İmam İhsan 38-Karaküçükzade 39-Kahyazade Derviş 40-Afşarzade 41-Evliyazade 42-Musa Efendizade 43-Müderrisinden Kanadıkırıkzade Ali 44-Temizzade 45-Beşan Beyzade 46-Çukadarlı Mustafa 47-Veli Efendizade Arif 48-Muhtar Efendizade Ahmed Kemali 49-Kudûmîzade 50-Abdul……. 51-Mustafa 52-Meşayihden Alkabzade 53-Rızvanzade 54-Seyyidhanzade Ali 55-Ceridizade 56-……zade Halîl 57-Emiroğlu Süleyman 58-Saçaklızade Mehmed Ali 59-Kırvelizade 60-Kırmacızade 61-Kırmacızade 62-.......... Ökkaş 63-Zelihahocazade Mustafa 64-Karaküçükzade Mehmed Rüşdi 65-Kürtzade Hafız Ali 66-Hacı İsazade İsa 67-Hacı ………zade Ali Hilmi 68-Hacızade 69-Çürükzade Hacı Mehmed 70-İsmailzade 71-Cildcizade Emin 72-Çukadarzade Ali 73-Çukadarzade Mehmed 74-Kertelzade El-Hac Mehmed Emin 75-Şişmanzade 76-Hacı Ali 77-Muhasebeci Mehmed Muhyiddin 78-Gece Valisizade 79-Mevlüdzade 80-Köse İbrahimzade 81-Beşanzade 82-Fırışzade 83-…..cizade Hacı Mustafa 84-Küçük Mustafazade Hacı Ali 85-Toplamacızade 86-Saru Hafızzade Mustafa 87-Eminzade Mahmud Emin 88-……..zade 89-İkincizade 90-Bozbeyzade 91-Çavuşzade 92-Kulaksızzade Mehmed 93-Hacı Kocazade Mehmed 94-Başçavuşzade Hacı Ali 95-Hacı Paşazade 96-Kadızade Mustafa Fahri 97-Nalbandzade Ali Sabri (?) 98-Kahveci Mehmedzade Mehmed 99-Karcı Yahyazade Şükrü 100-Besleme oğlu Ali 101-Karafakızade Hasan 102-Zeliha Hocazade 103-Tepebaşızade Mustafa 104-Saraç Esnafı Şeyhi Abdulkadirzade Hacı Ali 105-Fiskeci Beyzade Osman 106-Saidzade Nuh bin Mehmed 107-Yozgatlı Hüseyinzade Ali 108-Bertizlizade 109-Hacı Kasımzade Es-seyyid ..... 110-….….zade Ömer 111-Beslemezade 112-Celilzade Hacı Mehmed 113-Kanlı Halilzade Ahmed bin Mehmed 114-Kocabaşzade Hüseyin 115-Haşirzade Hasan Efendi mahdumu Mehmed 116-Kavaszade 117-Çanakcızade Hayri 118-Kebabcı Hasanzade Emin 119-Tekyenişinzade 120-Salcızade Hüseyin 121-Öksüz Alizade 122-İmamzade Beyazıd 123-Gürünlü Mehmedzade Ali Rıza 124-Haşirzade Ahmed 125-Mısdık Çavuşzade 126-Soğancızade Ali bin Ali 127-Ceridizade 128-Kebabcı Ömerzade Hüseyin 129-Hacı Ömerzade Hafız 130-Yağlıcazade Osman 131-Maraşlızade Ökkaş bin Ahmed 132-Nebizade Ali 133-Çakallızade 134-Yağsızzade Mustafa 135-Patlakzade Mustafa 136-Keçecizade Hüseyin 137-Cezzarzade Mahmud bin Mehmed 138-Hacı Recebzade 139-Hınazzade Ökkaş 140-Hacı Dervişzade Çolak Mehmed 141-Şişci İsmailzade 142-Saraç Mustafazade 143-Abdulgaffarzade Ahmed Turan 144-Hacı Musa Efendizade 145-Cin Alizade Abdulkadir Sabri 146-Ahmed 147-Mehmed 148-Hafız Ali 149-Tabl-ı Âlemzade Hacı 150-Mevlanazade Ali 151-Benli İsmailzade 152-Urfalızade 153-Kadızade 154-Battalzade 155-Bozağazade 156-Leblebicizade İbrahim 157-Leblebicizade Ali 158-Yağlıcızade Mustafa 159-Yağlıcızade Mehmed 160-Hacı Çaparzade 161-Maraşlızade 162-Bektaşzade Ali 163-Sünbülzade 164-Cin Ahmedzade Hasan 165-Maraşlızade 166-Beyoğluzade 167-Mağdurzade 168-Kahvecizade 169-……zade İbiş 170-Hacı Mağdurzade Hüseyin 171-Battalzade Mehmed 172-Yozgatlızade 173-Şirikci Alizade 174-Gazazzade 175-Kütükcüzade 176-Eminzade 177-Salcızade 178-Nuh Efendizade 179-……… oğlu Mustafa 180-Yağlıcızade Mehmed 181-………zade 182-Arzuhalci Ali Efendizade Muhyiddin 183-Kilislizade Abdulkadir 184-Bilalzade Mehmed bin Bilal 185-Şirikcizade Ahmed bin ....... 186-Ayıntablı Alizade 187-Çırak Alizade Mehmed 188-Demirci Hasanzade Hüseyin bin ......... 189-Çırakzade Ali 190-Çöbsüzzade Mehmed Ali 191-Mekteb Hocasızade Ökkaş 192-Afaracızade Yusuf 193-Seyyidzade Ali 194-Kirbitcizade Ahmed Hakkı 195-Soğancızade Hasan Hüseyin 196-Fatmalızade Mustafa bin Hacı Mustafa 197-Maraşlızade Mustafa mahdumu Hacı Durdu 198-Kürt Hacı Ali Ağazade Süleyman oğlu Osman 199-Sabsızzade Mustafa 200-Karaküçükzade Kamil 201-Ürkützade Hasan 202-Arabzade Remzi 203-Boynueğrizade Derviş 204-Arabzade Hacı Mustafa 205-Muhsin Ağazade Ahmed 206-Belediye Mühendisi 207-Mazmanzade Hasan 208-Celilzade İsmail 209-Şeyh Mansurzade Mustafa 210- Safiyezade Halil 211-Mahmûd Çelebizade Ahmed Nureddin 212-Sünbülcüzade Mehmed 213-Keçecizade Halil 214-İbiş Ağazade İbiş 215-Kahvecizade 216-Zencirizade Hasan Hüseyin 217-Eşikcizade Ali 218-Hafızzade 219-Şerbetci Hasan Efendizade Mehmed 220-Ali Fakızade Sarı Mehmed 221-Neccar Alizade Mustafa 222-Kalledarzade 223-Eminzade Hacı Ali 224-Etmekcizade 225-Fettahzade Debbağ Yiğitbaşı Hacı Ahmed 226-Yusuf Kavasizade Ahmed 227-Karcı Yahyazade Ali 228-Derelizade Ali 229-Kadifezade Hacı Mehmed 230-Musa Efendizade Ahmed 231-Kavasizade Osman 232-Mehmed Ali Efendizade 233-Belpınarzade 234-Küçük Emirzade Hacı Nuri 235-Kebabcı Osmanzade Ali 236-Gemcizade Ali 237-Kızoğlu Musa 238-Babaoğlu Mehmed 239-Kürt Halilzade Hacı Mehmed 240-Şebabzade Mehmed Abdulkadir 241-Durduzade İsa Çavuş 242-Hacı Halidzade Mustafa 243-Kocabaşzade Necib 244-Hailzade Hüseyin Cemil 245-Kürtoğlu Halil 246-Naci oğlu Haydar 247-Şaban oğlu Hasan 248-Civanzade Veli (?) Çavuş 249-Cinevizzade Hacı Mustafa bin Mehmed 250-Gül Osmanzade Mehmed 251-Durmuş 252-Çerkes Mehmedzade 253-Kahveci Mehmed oğlu 254-Hacının oğlu Ahmed 255-Tanırlıoğlu Hacı 256-Gül Ahmed oğlu Ahmed bin Mustafa 257-Çaylızade Mustafa 258-Bekerecizade Seyyid Veliddin 259-Tefsirzade Mehmed Emin 260-Abdurrahman 261-Ali 262-Çakallızade Mehmed 263-Hayazade 264-Dilkizade Ahmed bin Mehmed 265-Maraş’ın Çavuşlu Mahallesinden Harputlu oğullarından Ali oğlu Ali Lütfi bin Hüseyin 266-Elbistan’ın Hacı Yakub Mahallesinden Maraş’ta mukim Sarı Halilzade 267-Çukadarzade İsmail 268-Çulcuoğlu Arap 269-İmamzade Molla Mustafa 270-Merdoğlu 271-Adalızade Mehmed 272-Sarı Hafızzade 273-Nalband Koca oğlu Mehmed 274-Bölükbaşızade Abbas 275-Abdizade 276-Sünbülcüzade İzzeddin 277-Bayazıtzade Ahmed 278-Aşıkzade 279-Hasan Tevfîk 280-Soğancızade 281-Hafızoğlu Ökkaş 282-Kara Maraşzade 283-Attarzade 284-Bilalzade Sabit 285-Hasesoğlu Mustafa 286-Nurluzade Mustafa 287-Sabsızzade İzzeddin (?) 288-Üzümsuyuzade Ahmed 289-Bayrakdarzade Hacı Osman 290-Mekteb Hocasızade Seyyid Bekir 291-Arpacı Ökkeşzade 292-Melek Mehmedzade Mehmed 293-Köşürgelioğlu 294-İmamzade Hacı Ali 295-Karslızade Hacı Mehmed 296-Molla Bayramzade Bayram 297-Ayıntablızade 298-Hacı Halilzade 299-Emirzade 300-Balcızade Hacı Mustafa 301-Mekteb Hocasızade 302-Alkayazade Mehmed 303-Cin Alizade Ali 304-Kireçcizade Mehmed 305-Mehmed bin Abdullah Çavuş 306-Abdulcebbarzade 307-Neccar Mustafazade Ahmed 308-Hacı Ahmedzade 309-Hacı Bayrakdarzade Mustafa 310-Salmanzade 311-Karaluzade 312-Hacı Hasanzade 313-Ali oğlu 314-Babuccuzade 315-İkizzade 316-Alizade 317-Mollazade 318-Kürtoğlu 319-Mıstukoğlu 320-Çırakzade 321-Haydaroğlu Mehmed 322-Sabretmezzade Hacı Mehmed 323-Köşürgelizade 324-Karadanazade 325-Haydaroğlu 326-Kırlangıçzade 327-Zadenin oğlu 328-Matbuzatcızade Mustafa 329-Mahmud Çavuşun oğlu 330-Borazanoğlu 331-Azaboğlu 332-Duzmanzade 333-Kızzade 334-Abdullahzade 335-......cizade 336-Gürünlüoğlu 337-Haliloğlu 338-Kızzade 339-Göde Halilzade 340-Arabzade 341-Molla Abdullahzade 342-Haydaroğlu 343-Bulgarlızade 344-Hacı Alizade 345-Tarakcızade Ahmed 346-Halîlzade 347-Şabanzade 348-Alizade 349-Memurzade 350-Kürt Alozade 351-Hacı Ahmedzade Mustafa 352-Kanberzade Mustafa 353-Çıkrıkcızade Bekir 354-Soğancızade 355-Yemlihazade Ali Kamil 356-Tekyenişinzade Ali 357-Ömer Çavuşzade Receb 358-Recebzade 359-Alikoğlu 360-Erzurumluzade Ahmed 361-Maraaşlızade 362-Ramazanzade Ali 363-Emir Ağasızade Durdu 364-Gemcizade Hacı Ahmed 365-Tahir 366-Kebabcı Osmanzade 367-Abdulcebbarzade Ökkaş 368-Bulanıklızade Ahmed 369-Karslızade Abdullah 370-Hurşidzade Ahmed 371-Demircizade Derviş 372-Urfalızade Nuri 373-Velizade Hüseyin 374-Divan Efendizade Muhammed 375-Deli Bekirzade Osman 376-İnatzade Muhammed 377-Soğancızade 378-İmamzade Mehmed 379-Semercizade Kazım 380-Soğancızade İbrahim 381-Mansurzade Mehmed 382-Balıkcızade Emin 383-Arastacızade 384-Ulemadan Çürükzade Mehmed 385-Akıllızade Ökkaş bin Mustafa 386-Semercizade Mehmed 387-Bilâlzade Hüseyin 388- Kalalızade Hacı Mehmed 389-Ahmed 390-Abbas 391-Kasımzade Mustafa 392-Dervişzade Hasan 393-Hacı Dedezade 394-Hacı Dervişzade Hacı Hüseyin 395-İmâmzade 396-Külekci Hacı Mustafazade Ahmed 397-Recebzade Hasan 398-Solakzade Hüseyîn 399-Numan Ağazade Hasan 400-Çöpcüzade Mustafa 401-Muhsirzade Ökkaş 402-Kılıçlızade Muallim Mustafa 403-Pişkinzade 404-Kasımzade Ökkaş 405-Sersemzade Ahmed 406-Sersemzade Mehmed 407-Sapsızzade Hacı Mehmed 408-Sadıkzade …. bin Abdurrahman
27/01/2024
İbrahim KANADIKIRIK
