İdeolojiler insan idrakine giydirilmiş deli gömlekleridir.
Bu söz ülkemizin saygın aydınlarından merhum Cemil Meriç’e aittir. Bu sözde geçen idrak kelimesi Arapça kökenli olup anlama yeteneği, anlayış veya akıl erdirme anlamına gelmektedir. Bir insanı sorumluluk sahibi yapan aklını olumsuz etkileyen ideoloji nedir?
İdeoloji
Siyaset bilimi kitaplarında İdeoloji kelimesini “icat eden” kişi olarak Fransız Dastutt de Tracy (1754-1836) belirtilmektedir. Destutt de Tracy ideoloji fikrinin öncü ismidir. O’na göre ideoloji, bilimsel bir disiplindir: Doğru ile yanlışı, yanılsama ile gerçekliği, safsata ile bilimsel olanı ayırmaya dönük bir bilimdir. Tracy ve onunla birlikte bazı ideologlar ideolojiyi bir "fikirler bilimi" olarak formüle ederler (https://tr.wikipedia.org/wiki/Destutt_de_Tracy).
Kelimenin anlamına bakılırsa konu daha iyi anlaşılabilir. İdea fikir/düşünce loji (logy) ise bilim anlamındadır. Bu nedenle fikir bilim (idea-loji) yani ideloji anlamını verilmiştir. Bu yönü ile bakıldığında insan düşüncesinin farklı renkleri kabul edilebilir. Belki de fikir düzeyinde kalsa Cemil Meriç’in belirtiği şekilde çokta olumsuz bir yönü yoktur. Uygulamada öncelikle siyasal hareketler ideoloji çerçevesinde değerlendirilmektedir. Nitekim TDK Büyük sözlükte ideolojinin tanımı şu şekildedir: Siyasal veya toplumsal bir öğreti oluşturan, bir hükûmetin, bir partinin, bir grubun davranışlarına yön veren politik, hukuki, bilimsel, felsefi, dinî, moral, estetik düşünceler bütünü olarak açıklanmaktadır.
Teoride veya uygulamada çok sayıda fikir/ideoloji vardır. Alt alt yazılsa isimleri bir uzun bir liste oluşturur.
Hakikat mi?
Siyaset bilimi kitaplarında listesi sayfalar tutan ideolojiler ana başlıkları şu şekildedir: Milliyetçilik, dine dayalı olanlar, muhafazakârlık, sınıf mücadelesini vurgulayanlar, bireyi temel alanlar ve diğer ideolojiler şeklindendir.
Ülkemizde bu ideolojilerin tamamı -özel olanları hariç (ör. Hindu milliyetçiliği)- mevcuttur. Bireyler/toplumlar bir ideolojiye mensubiyet veya birkaçına yakınlık/sempatizanlık duyabilirler. Ülkemizde ideolojik yelpazeye bakılırsa bu konuda bayağı zengin olduğumuz bile söylenebilir.
İdeolojiler Kendi içerisinde de kabaca yumuşak, orta ve sert versiyonları var. Örneğin dini ideolojiler ılımandan (moderate) radikallizm kadar gidiyor. Milliyetçilik içinde benzer bir tablo ile karşılaşmaktayız. Sınıf mücadelesini esas alanlar ise bayağı çeşitliliğe sahip olup diğerlerine fark atacak zengin tonlara sahip.
Bir not olarak şunu paylaşayım: Bazı mütedeyyin insanlar İslam’ın din olduğunu ideoloji olmadığını söylemektedir. Bu doğrudur. İslam vahye dayalı bir dindir. Bununla birlikte politik bir yorumu (veya kaynaklık ettiği) olarak ideolojiler gerçektir. Aslında hakiki bir Müslüman için bu isim yeterli olup başka bir ideolojik adlandırmaya gerek yoktur.
Konumuza döndüğümüzde insanoğlunun ürettiği çok sayıda ideoloji vardır. Bunları farklı renkler olarak görebiliriz. Renk ışığın gözde oluşturduğu duyumdur. İdeolojiler bizim gözümüzde oluşan renklerdir, hakikatin kendisi değildir.
Deli gömleği
Unutmayalım ki renklerin tonları vardır. Ton (Fransızca tonne) bir rengin koyuluk veya açıklık derecesidir. Hangi renkten (idolojiden) olursanız olun fanatik (koyun tonlu) olmayın. Fanatik/bağnaz Bir düşünceye, bir inanışa aşırı ölçüde bağlanıp ondan başka bir düşünce ve inanışı kabul etmeyen kimsedir. Fanatizm tam bir deli gömleğidir. Bu noktada Meriç haklı olabilir.
Deli gömleği, saldırgan delilere giydirilen, baştan geçme ve kollarının uzun kolları arkadan bağlanarak hareketi önleyen özel gömlek olarak açıklanmaktadır. Bu gömleği sizce kim giyer veya giymez?
Son söz: Aklı olana deli gömleği giydirilemez.
