Ülkemizde sebzeler iç pazar taleplerinin karşılanması, ihracata katkı yapması ve sanayiye hammadde sağlaması ile önemli bir tarımsal ürün grubudur. Sebzeler ile ilgili ayrıntı bilgi edinmek isteyenlere “Genel ve Özel Sebzecilik” kitabımı öneririm ().
Ulusal yeterlilik
Ülkemizde sebze üretimi düzenli olarak artmaktadır. 2021 verilerine göre 31,75 milyon tondan fazla sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin 13,1 milyon tonunu (%41,2’ini) domates oluşturmaktadır.
Ülkemiz nüfusunun 83 milyon (TÜIK) olduğu dikkate alındığında yılda fert başına 380 kg kadar sebze üretilmektedir. Yüksek miktarda olan toplam üretim miktarı iç pazar ihtiyacını fazlası ile karşılamaktadır. Bu fazla üretilen sebzenin pazarlanması en önemli sorundur.
Türkiye domates üretiminde kendine yeterli bir ülkedir. Nitekim Tarım ve Ormancılık Bakanlığı ülkemizin yeterliliğini %120 olarak bildirmiştir.
Yıl boyu
Son yıllarda domates yılın her mevsiminde üretilen ve tüketilen bir sebze haline gelmiştir. Türkiye’de domates üretiminde en önemli üretici bölgeler sırasıyla Akdeniz, Ege ve Doğu Marmara Bölgeleri’dir. Bu üç bölge toplam üretimin %69’unu karşılamaktadır. Ülkemiz domates üretiminde Akdeniz Bölgesi’nin payı ise %30,7’dir.
Türkiye’nin sebze üretiminin yıllara göre az çok değişmekle birlikte %40-45’ini domates üretimi oluşturmaktadır Türkiye domatesin anavatanı olmamakla birlikte en yaygın yetiştirilen bir sebzedir. “Türkiye’de Domates Üretimi, Dış Ticareti ve Rekabet Gücü” başlıklı bilimsel makalemde (bk. http://dogadergi.ksu.edu.tr/en/download/article-file/588986) ayrıntılı bir inceleme yapmıştım. Bu çalışma ve güncel verilerden yararlanarak domatesle ilgili bazı bilgileri paylaşılacaktır.
Dünya liginde
Dünyada domates üretimi ise 186,8 milyon tondur (FAO 2020). Türkiye dünya domates üretiminde 4. sırada ve %7,1’lik bir paya sahiptir. Bu durum Türkiye’nin domates üretiminde dünyada söz sahibi olduğunun ve dış ticaretinde geliştirilebilecek potansiyeli olduğunu göstermektedir.
Ülkemizde taze domates üretimi açıkta ve seralarda, işleme sanayine hammadde olarak ise açıkta (tarlada) yapılmaktadır. Üretim miktarımız uzun yıllardan beri her yıl artmaktadır. Bu durumu domates üretiminin 2001’de 8,5 milyon ton kadar iken 2020’de %55 civarında artarak 13,2 milyon tona yükselmiş olması teyit etmektedir.
Türkiye domates üretiminin yıllara göre az çok farklılıklar olmakla birlikte %68-72’i açıkta, %28-32’i ise örtüaltında yapılmaktadır.
Örtüaltında Üretimi
Ülkemizde örtüaltında toplam sebze ve domates üretiminde son 20-25 yılda önemli artışlar olmuştur: 2001 yılında örtüaltında 3,6 milyon ton olan toplam sebze üretimi 2020 yılında 7,3 milyon tona yükselmiştir. Aynı yıllarda domates üretimi ise 1,4 milyon tondan 4,0 milyona artmıştır. Son 15 yılda örtüaltında toplam sebze üretimi %112,2 domates üretimi ise %189,2 oranında bir artış göstermiştir. Toplam örtüaltı sebze üretimi ve domates üretimindeki bu artış mevsim dışında da pazarlarda ürün bulundurma imkânı sağladığından önemsenmelidir. (Ayrıntı için bk TUİK Veri Tabanı).
Üretim durumunu özetledikten sonra Ülkemizde domates üretiminin dış pazarlarda değerlendirilmesi ve rekabet durumuna sonraki yazımızda değinelim.
Son söz: Üretmek Dünya liginde yer almak demektir.
