100. YILINDA 100 SORU İLE MARAŞ İSTİKLÂL HARBİ (10. GÜN)

54- Pazarcık bölgesinde yaşanan çatışmalar ve askeri hareketlilikler hangisidir?

Cevap: Bu çatışmalar kronolojik olarak şunlardır;

• 23 Aralık 1919-Maraş’tan Antep’e gitmekte olan bir bölük Fransız askeri ile Pazarcık çeteleri arasındaki çatışmada çok sayıda Fransız askeri öldü. İki çete şehîd düştü.

• 5 Ocak 1920-Karabıyıklı’ya giren Fransız müfrezesi köyü yağmaladı. Kadınlara tecavüz etti. Halka çeşitli zulümler yaptı.

• 13 Ocak 1920-Antep üzerinden gelen Fransız kuvvetleriyle Pazarcık bölgesinde çatışmalar şiddetlendi. Başta Araptar ve Aksu Köprüsü çarpışmaları olmak üzere bölgedeki çatışmalarda Fransızlar çok sayıda insan, hayvan ve malzeme kayıplarına uğradılar. Fransızlar için Maraş-Antep yolu, Pazarcık güzergâhında kapatılmış oldu.

• 20 Ocak 1920-Teğmen Feniş komutasındaki bir iaşe kolu Aksu Köprüsü (Pazarcık) civarında tamamen imhâ edildi. Ancak köprü ertesi gün Fransızların eline geçti. Bir Fransız süvari müfrezesi Dereli üzerinden Bertiz’e doğru harekete geçtiyse de birçok kayıp vererek geri çekildi.

• 23 Ocak 1920-Kılıç Ali, harbin başlaması ile birlikte Pazarcık teşkilatının bir kısım kuvvetini Antep’ten gelecek Fransız takviye kuvvetlerini durdurmak üzere bölgede bıraktıktan sonra 400 çete, Yakup Hamdi ve diğer kuvvetlerle birlikte şehre geldi. Önce Arapkirli Çiftliğine yerleşip, Derdimend Dede’ye siperler kazdırdı. Oradan da Süleyman Zülkadiroğlu’nun Haznedarlı’daki (Duraklı) çiftliğine geçerek, karargâh kurdu.

• 24 Ocak 1920-Karataşlık mevkiinde bir Fransız erzâk kolu, Pişkinzâde Ali Rıza Efendi kuvvetleri tarafından imhâ edildi, getirdikleri erzâk ele geçirildi.

• 4 Şubat 1920-Pazarcık’tan Maraş’a gelen Vakkas Ağa’nın iki yüz kişilik kuvveti Kılıç Ali’ye iltihak etti. Disiplinini kaybetmiş Yakup Hamdi kuvvetleri Pazarcık’a geri gönderildi.

55- Türkoğlu (Eloğlu) bölgesinde millî mücadeleye kimler liderlik yapmıştır?

Cevap: Bu bölge çatışmalarında üç isim özellikle ön plana çıkmıştır. Bunlar İmalı ve Karalar çetelerine liderlik etmekte olan Muallim Hayrullah Bey ile Bertiz çeteleriyle birlikte mücadele eden Muharrem ve Zafer Bayazıt beylerdir. Ayrıca Benli Ökkeş, Benli Ali, Göynüklü Uzun Yusuf gibi çete liderleri de bölgede mühim roller oynamıştır. Muharrem ve Zafer beyler şehirde harp başlamadan evvel Heyet-i Merkeziye'nin emriyle Maraş’a gelirler. Harp müddetince çeteleriyle Ahır Dağı eteklerinde konuşlanarak, kışlaya karşı cephe tutarlar.

56- Türkoğlu (Eloğlu) bölgesinde yaşanan çatışmalar hangileridir?

Cevap: Bu bölgede yaşanan çatışmalar kronolojik olarak şunlardır;

• Bölgede ilk silah patlaması Fransızların Maraş’a gelişi sırasında olur. De Fontzine komutasındaki Fransız işgal kuvveti daha şehre gelmeden Türkoğlu yöresinde Şerefoğlu ve Çakıroğlu köylerini keyfi makinalı tüfek ateşine tutarak gözdağı verir.

• 28 Kasım-İslahiye’den Maraş’a gelmekte olan bir Fransız müfrezesi Türkoğlu’nun 15 km. güneyinde çetelerce imhâ edilir.

• 5 Ocak 1920 den itibaren Eloğlu (Türkoğlu) ve civarında şiddetli çarpışmalar başlar.

• Muallim Hayrullah Bey ve Benli Ökkeş’in komutasındaki İmalı ve Karalar çeteleri Ceceli yakınlarındaki Sarılar mevkiinde, Binbaşı Corneloup komutasındaki Fransız taburuna baskın yapar. Yedi ölü veren Fransızlar, Ceceli Köyü’ne doğru çekilip, bu yenilginin acısını Ceceli’den çıkarırlar. 40 evlik Ceceli Köyü, şiddetli top ve makinalı tüfek ateşine tutulur. Ahalinin çoğunluğu kaçarak dağlara sığınır. Kaçamayan yaşlı ve hastalarla, hayvanlar ve 33 ev bombardımanda yanarak küle döner. Köylünün tüm zahirelerini de imhâ ederler.

• Kılılı yakınlarındaki Bababurnu’nda, Muallim Hayrullah Bey’in İmalı Çeteleri, Fransız müfrezesini pusuya düşürür. Kayıp veren Fransızların bir kısmı esir edilir.

• 9 Ocak 1920-Bababurnu bölgesindeki çarpışmalar devam etmektedir. Muallim Hayrullah Efendi, Maraş’tan destek amacıyla gelen Fransız öncü kuvvetiyle, Kılılı ile Çakallı arasındaki Tanıştepe mevkiinde çatışmaya girer. Düşmanın makinalı tüfek ateşi altında zor durumda kalan çetelerine moral vermek için yüksek bir kayanın üzerine çıkan Muallim Hayrullah Efendi kasığından yaralanır. Önce Pazarcık’a götürülür, ardından Maraş’a getirilirse de birkaç gün sonra şehîden vefat eder. Kaynaklar onun, Alman Hastanesi’nde Ermeni Doktor Artin tarafından zehirli iğne ile şehîd edildiğini ifade etmektedir

• 8-9 Ocak 1920-Zafer ve Muharrem Bayazıt Beyler; komutaları altındaki 400 mevcutlu Bertiz çeteleriyle, Orçanobası mevkiinde Ceceli’yi yakıp, yıkan Fransız birliğine karşı

şiddetli kar ve tipi altında çarpışmaya girerler. Muallim Hayrullah kuvvetleriyle çatışarak bölgeye ulaşan öncü birlikleriyle birleşen Fransızlar, Eloğlu’na giriş yaparak çetelerin tazyikinden kurtulurlar. Muharrem ve Zafer Beyler düşmanı Eloğlu’nda kuşatma altına alırlar.

• 10 Ocak 1920-General Keret hükümete baskı yaparak; yol üstündeki çetelerin dağıtılması ve mahsur Fransız kuvvetlerinin yolunun açılmasını ister. Bu durumda, şehirde şartların daha da ağırlaşacağı endişesi ile generalin isteği kabul edilir. Bir nasihat heyeti oluşturularak, çetelerin yolu açması sağlanır ve takviye Fransız kuvvetleri Maraş’a girer. Bölgedeki milis kuvvetlerine ağır gelerek morallerini bozan bu gelişme, Fransızlara moral takviyesi olurken; harp öncesi şehre ciddi bir kuvvetin daha girmesiyle birlikte, Fransızların gücü daha da artmış olur. Ancak bu tarihten itibaren de Fransızlar bu yolu kullanmaktan vaz geçerek, Hacıbebekli-Şerefoğlu güzergâhını kullanmaya başlarlar.

• 19 Ocak 1920-Yüzbaşı Fontaine komutasında İslâhiye üzerinden Maraş’a yüklü miktarda malzeme getiren Fransızlar; çok ağır zayiat vererek, ağırlık ve cephanelerinin büyük kısmını Türk çetelerine kaptırırlar.

• 27 Ocak 1920 -İslahiye üzerinden gelen Fransız kuvvetinin Karaçay mevkiinde bir kısmı imha edilirken, kalanları esir edilir. Çete lideri Benli Ali şehîd düşer.

• 28 Ocak 1920 -İslahiye’den gelen bir Fransız nakliye ve süvari kolu yolda imhâ edilir.

• 30 Ocak 1920 -Atizi’nde çetelerin baskınına uğrayarak önce Maraş yönünde, ardından da İslahiye yönünde kaçmaya çalışan düşman kuvvetlerinin büyük kısmı imhâ edilir. Bu çatışmada Göylüklü Uzun Yusuf ve birkaç çete şehîd olur.

• 31 Ocak 1920 -Eloğlu-Şerefoğlu arasında bir Fransız birliğinden çok sayıda silah, mühimmat ve hayvan ele geçirilir. İslâhiye demiryolu güzergâhını kesmek için bölgeye 300 Andırın çetesi sevk edilir.

• 7 Şubat 1920-İki süvari bölüğü, iki piyade taburu, biri uzun menzilli 4 sahra topu ve 400 arabalık askeri malzeme ile İslahiye üzerinden gelen Albay Norman, Eloğlu ve civarını yakıp yıktıktan sonra, Aksu Köprüsü civarında karargâh kurar.

• 12 Şubat 1920 -Maraş’tan kaçan düşman, İslahiye’ye doğru çekilmeye başlar. Yol boyunca Aksu, Belpınar, Bahçe güzergâhında Kuva-yı Millîye baskınları, şiddetli soğuk, kar ve tipi altında çok ağır zayiat vererek perişan bir halde İslahiye’ye ulaşırlar.

57- Maraş’ın başka hangi köy ve kasabalarında Ermenilerle çatışmalar yaşandı?

Cevap: Şehir dışında; Zeytun, Andırın, Yenicekale, Fındıcak, Dereli gibi çeşitli yerlerde bulunan Ermeniler de bu süreçte çete faaliyetleri yürüttüler. Hepsini burada saymak mümkün olmamakla beraber en belirgin birkaç tanesinden bahsedelim;

• 25 Aralık-İşgal kuvvetleriyle gelen Ermenilerin 500 kadarı Süleymanlı’da (Zeytûn) kışla binası ile bir kısım evlere yerleşerek, civâr köyler üzerinde baskı kurmaya başladılar. Bölgede Ziyarettepe’ye bir askeri müfreze yerleştirilerek, Ermeniler kontrol altında tutulmaya çalışıldı.

• 5 Şubat 1920-Ermeniler, köylerde faaliyetlerini artırdı. Türk köylerine saldıran Ermeniler, akıl almaz vahşetler sergilemeye başladılar. Yenicekale çeteleri, Dereköy Kilisesi’ni yakmayı ve Ermeni çetelerini imhâ etmeyi başardı. Köylerde oluşturulan çeteler Ermenilere göz açtırmadı.

• Zeytun Ermenileri harp esnasında Maraş’a gelmek istemişlerse de, hem Ceyhan Köprüsünün çetelerce tutuluyor oluşu, hem de Bertiz çetelerinden çekindikleri için hareketsiz kalmışlardır. 1921 Haziranına kadar bölgede kaldılar. Bu tarihte kuvvet zoruyla buradan çıkartılıp, Fransız işgali altındaki Suriye bölgesine geçtiler.